کاربرد سدیم بنزوآت در هایپر آمونمیا

سدیم بنزوآت با فرمول بسته C_۶H_۵COONa نمک سدیم از بنزوئیک اسید است که پودر کریستالی سفید رنگ با بوی مشخص و و تلخ مزه است. این ماده در آب به راحتی حل می­شود (به نسبت ۱ به ۲  وزنی- حجمی). و به عنوان ماده نگهدارنده از سال ۱۹۰۹ در بسیاری از مواد غذایی از جمله نوشیدنی ­ها و سالادها و داروها از جمله شربت­های ضد سرفه و دهان شویه­های الکلی کاربرد دارد. اثر ضد باکتریایی و ضد قارچی آن در محیط اسیدی بیشتر است. از کاربرهای دیگر سدیم بنزوآت، استفاده از آن در هایپر آمونمیا نیز است.

A

آمونیوم یکی از مواد طبیعی است که در تمام مایعات بدن وجود دارد. هایپر آمونمیا یک اختلال متابولیکی است که در آن سطح آمونیوم خون بالا می­رود (بیشتر از ۱۰۰ میکرومول در هر لیتر در نوزادان و بیشتر از ۵۰ میکرومول در هر لیتر در بزرگسالان). که یک وضعیت خطرناک بوده و در صورت عدم درمان منجر به آنسفالوپاتی و مرگ می­گردد. نیتروژنی که با مصرف پروتئین­ها وارد بدن می­شود با طی یک سری مسیرهای متابولیسمی که تعداد زیادی آنزیم در آن دخیل است، به اوره تبدیل و از طریق کلیه­ها دفع می­گردد. این فرآیند در بدن به نام سیکل اوره خوانده می­شود. هایپرآمونمیا بیشتر در نوزادان رخ می­هد که به دلیل مشکلات متابولیسمی نوزادان و کم بودن فعالیت یکی از این آنزیم­ها است. که در صورت عدم درمان امکان پیشرفت و ایجاد صدمات شدیدتری وجود دارد. درمان این بیماری محدودیت مصرف مواد پروتئینی و افزایش دفع آن است.

سدیم بنزوآت و سدیم فنیل­استات با مکانیسم کانجوگه کردن یکی از مواد دخیل در سیکل اوره میزان نیتروژن را کاهش می­دهد. سدیم بنزوآت و سدیم فنیل­استات به ترتیب به گلیسین و گلوتامین متصل شده و به هیپوریک اسید و فنیل­استیل­گلوتامین تبدیل می­شود که این مواد از راه کلیه­ها دفع می گردد. این دو ماده به تنهایی و یا به همراه هم به عنوان درمان کمکی در هایپرآمونمیا بکار می­روند که ۲ محلول تجاری با نام­های Ucephan® , Ammonul® در دنیا وجود دارد.

سدیم بنزوات عوارض جانبی خاصی ندارد و عوارض آن شامل عوارض گوارشی از قبیل زخم معده و تهوع و در صورت مصرف بیش از حد سبب مشکلات تنفسی از قبیل هایپرونتیلاسیون و آلکالوز خفیف تنفسی می­شود.

نکاتی که در مصرف این دارو باید رعایت گردد شامل موارد زیر است:

• این دارو حتماً بعد از غذا مصرف شود؛
• در طول مصرف دارو باید از مواد لبنی و موادی که محتوای پروتئینی بالایی دارند کمتر استفاده نشود؛
• این دارو باید در ظرف در بسته در دمای زیر ۴۰ درجه سانتی­گراد و ترجیحاً در دمای بین ۳۰-۱۵ درجه سانتی­گراد نگه­داری گردد و از یخ زدگی محافظت شود؛
• میزان مصرف روزانه در کودکان و بزرگسالان ۲۵۰ میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می­باشد که این میزان نیاز روزانه را در ۶-۳ وعده منقسم مصرف می­شود؛
• مخلوط کردن محلول­های ۱۰ درصد این دارو با محلول­های اسیدی سبب رسوب سدیم بنزآت می­گردد. بنابراین نباید برای مصرف با این محلول­ها مخلوط گردد؛
• این ماده با داروی والپروآت سدیم تداخل دارد زیرا از طرفی هایپرآمونمیا از عوارض جانبی والپروآت است و از سوی دیگر والپروآت نقص مسیرهای متابولیسمی سنتز اوره را بدتر کرده و اثرات سدیم بنزوآت را نیز آنتاگونیزه می­کند؛
• در طی سال­های طولانی از مصرف سدیم بنزوآت به عنوان ماده نگهدارنده مواد غذایی هیچ گونه عوارض سرطان­زایی و و تراتوژنی گزارش نشده است و رده آن در بارداری C است.

با توجه به نیاز بیماران و در دسترس نبودن فرم تجاری از سدیم بنزوآت به شکل محلول خوراکی در کشورمان، برخی از داروخانه­ها اقدام به تهیه محلول ۵ و ۱۰ درصد این دارو در قالب داروی ترکیبی با استفاده از پودر آن نموده و در اختیار پزشکان و بیماران قرار می­دهد.

References

1. Niemi and Enns Pharmacology Review: Sodium Phenylacetate and Sodium Benzoate in the Treatment of…2006; 7: 486-495.

1. Msall M, Batshaw M, Suss R, Brusilow S, Mellits E. Neurologic outcome in children with inborn errors of urea synthesis. N Eng J Med 1984; 310(23): 1500-5.

1. Watson A, Karp J, Walker W, Chambers T, Risch V, Brusilow S. Transient idiopathic hyperammonaemia in adults. Lancet 1985 Dec 7: 1271-4.